Bazylika Katedralna pw. Wniebowzięcia NMP w Kielcach

Najstarsza wiadomość o organach w kolegiacie kieleckiej pochodzi z 1487 r. Umieszczone były w południowej ścianie nawy głównej ówczesnego kościoła romańskiego. Ufundowali je Stanisław Świeradzic, prepozyt i Dobiesław z Sienna, dziekan. Wizytacja kardynała Radziwiłła z 1598 r. przedstawia organy jako zaniedbane i zepsute. Wg inwentarza z 1734 r. organy znajdowały się nad podmurowaną arkadą przy wielkich drzwiach do kościoła. Prospekt był marmoryzowany na niebiesko i czerwono, dekorowany pozłacaną rzeźbą. Instrument miał 25 głosów (6 w pozytywie), dwie klawiatury, pedał, 6 miechów potrzebujących naprawy, bęben i tremolo (w pozytywie). Wszystkie piszczałki były wykonane z cyny.

W końcu 1734 r. organy zostały poddane remontowi, który  wykonał organmistrz z Warszawy Wawrzyniec Zadorski. Wg umowy z 12 listopada 1734 r. zawartej między ks. kanonikiem Sebastianem Hińczą, prokuratorem kapituły kieleckiej, a organmistrzem ustalono, że przy organach należy wykonać następujące prace: naprawa 6 miechów z wymianą m.in. irchy i zawiasów, naprawa i renowacja manuałów z powleczeniem klawiszy nową wykładziną drewnianą. Ponadto naprawa mechanizmów (ligatury), wymiana sprężyn (forfeksów) i ogólna korekta umożliwiająca sprawne działanie wszystkich głosów. Umowa przewidywała także zamontowanie nowych piszczałek drewnianych. Wszystkie głosy organowe miały być dokładnie wystrojone, a prospekt i szafa organowa wyczyszczone i odnowione. Dla organmistrza ustalono honorarium w wysokości 100 czerwonych złotych.

Ok. 20 lat później stan instrumentu pogorszył się. W 1755 r. kapituła kolegiacka powierzyła ocenę stanu organów Józefowi Sitarskiemu, organmistrzowi z klasztoru Cystersów w Jędrzejowie, który po oględzinach ustalił, że należy zbudować nowy instrument. Budowę nowych organów kapituła zleciła organmistrzowi z Krakowa Ignacemu Foglerowi. Ponadto miał on wybudować nowy chór muzyczny oraz pozytyw, który byłby używany w trakcie budowy głównych organów. 8 lutego 1765 r. w Krakowie sporządzono umowę na budowę organów, podpisaną przez ks. Józefa Rogallę, kanonika katedralnego, kustosza kieleckiego i organmistrza Ignacego Foglera. Inwentarz z 1790 r. podaje, że chór z organami umieszczony był na czterech kamiennych kolumnach, pomalowany na żółto z rzeźbą pozłacaną. Stół gry wbudowany był w centralną ścianę cokołu tak, że organista zwrócony był tyłem do ołtarza. Wewnątrz szafy organowej widoczne są do dzisiaj dawne otwory po kluczach rejestrowych.

W 1. poł. XIX w. znacznie pogorszył się stan techniczny organów. Kapituła za pośrednictwem dziekana kolegiaty starała się o fundusze m.in. na remont instrumentu. O jego stanie świadczy dość szczegółowy wykaz kosztów z 1840 r. z opisem napraw, które należało wykonać. Prac remontowych podjął się Karol Żakiewicz, organmistrz z Brzezin z guberni mazowieckiej, który w 1841 r. odpowiedział na ogłoszenie Dozoru Kościelnego w sprawie remontu organów w kolegiacie kieleckiej. Prace remontowe zakończył 19 października 1841 r. W 1850 r. staraniem ks. Majerczaka, ówczesnego administratora diecezji kielecko-krakowskiej, chór organy „odlakierowano” na biało. W 1852 r. na naradzie Dozoru Kościelnego mówiono m.in. o stanie organów. Prospekt miał wiele ubytków w częściach złoconych i malowanych, sam instrument był rozstrojony o zniszczonej klawiaturze i porozklejanych miechach. Przekazano 300 rubli na remont organów. Proboszcz katedry ks. Ćwikliński do naprawy organów sprowadził w 1875 r. organmistrza Antoniego Sapalskiego z Krakowa, u którego zamówił także pozytyw o 4 głosach za 300 rubli, w miejsce dawnego zniszczonego. Pozytyw ten dość szybko uległ zepsuciu na skutek dużej wilgotności, a także „braku dobrego organisty”. W 1878 r. rewizji organów katedralnych dokonał organmistrz Schmit; wg przekazów prasowych w 1893 r. organami katedralnymi zajmował się Leopold Blomberg, organmistrz z Warszawy, który wprowadził system stożkowy i dodał 4 nowe głosy. W końcu po tylu naprawach i remontach starego instrumentu kapituła postanowiła zbudować nowe organy. Zorganizowano akcję zbierania datków. Tymczasem ówczesny prałat i kustosz katedry kieleckiej ks. Obuchowicz postanowił sprzedać stary instrument, zachowując jednak rokokowy prospekt. W ogłoszeniu podanym do prasy zachęcał do kupna, podając dyspozycję. Organy zakupił do kościoła parafialnego w Nowym Korczynie ks. Golędzinowski za sumę 150 rubli srebrem Starą balustradę w całości przeniesiono do kościoła w Daleszycach.

DYSPOZYCJA ORGANÓW FOGLERA 

Kolejny instrument, to wynik przebudowy dawnych organów Braci Rieger przez firmę Zygmunta Kamińskiego z Warszawy, w latach 1969-1970. Dokonano wtedy poszerzenia i przekonstruowania dyspozycji, dodając trzeci manuał. Zwiększono również skalę manuałów (C-a³) i pedału (C-f³). Wprowadzono również trakturę elektro-pneumatyczną, wstawiono nowy kontuar i boczne segmenty piszczałek. Ostatniej renowacji organów i prospektu dokonano w 1999 r.

DYSPOZYCJA ORGANÓW KAMIŃSKIEGO

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
Burdon 16′	Pryncypał 8′	Flet kryty 8′	Pryncypał 16′
Pryncypał 8′	Flet minor 8′	Kwintadena 8′	Subbas 16′
Holflet 8′	Aeolina 8′	Flet 4′	Harmonikabas 16′
Gamba 8′	Vox Celestis 8′	Sesquialtea 2 2/3′ + 1 3/5′	Oktawa 8′
Oktawa 4′	Oktawa 4′	Pryncypał 2′	Fletbas 8′
Rurflet 4′	Flet harm. 4′	Kwinta 1 1/3′	Chorałbas 4′ + 2′
Kwinta 2 2/3′	Flautino 2′	Oktawa 1′	Mikstura 4 ch
Oktawa 2′	Tercjan 1 3/5′ + 1 1/3′	Szarf 4 ch	Puzon 16′
Kornet 3-5 ch	Harmonia Aeteria 4 ch	Krumhorn 8′
Mikstura 6 ch	Klarnet 8′
Kwartan 1 1/3′ + 1′
Trąbka 8′

Z okazji Jubileuszu 850-lecia Bazyliki Katedralnej w Kielcach zrodziła się myśl remontu wysłużonych już organów, które znajdują się w Bazylice. Po licznych dyskusjach i rozpatrzeniu wielu możliwości, podjęta został decyzja o przebudowie instrumentu, którą wykonała znana w Polsce i na świecie firma organmistrzowska „Zych” z Wołomina. Przebudowa obejmowała powrót do dyspozycji instrumentu zbudowanego w 1910 r. przez firmę Rieger z Karniowa (Jägerndorf) opus 1709, oraz rozbudowę o kolejne głosy. Instrument został zachowany w stylistyce romantycznej.  W nowych organach wykorzystano 28 zabytkowych głosów firmy Gebrȕder Rieger. Pozostawione zostało oryginalne nazewnictwo zabytkowych głosów. Zabytkowy prospekt organowy Foglera z 1765 r. został rozbudowany w tej samej stylistyce. Organy zostały poświęcone i oddane do użytku 15 sierpnia 2021 r.

DYSPOZYCJA ORGANÓW OBECNYCH

Manuał I Hauptwerk	Manuał II Oberwerk	Manuał III Schwellwerk	Pedał
Prinzipal 16’	Amabilis 16’	Bourdon 16’	Majorbass 32’
Viola da Gamba 8’	Flûte Harmonique 8’	Gedackt 8’	Violonbass 16’
Hohlflöte 8’	Octave 4’	Gambe 8’	Oktavbass 8’
Octave 4’	Nasard 2 2/3’	Vox Coelestis 8’	Bassflöte 8’
Superoctave 2’	Terz 1 3/5’	Piccolo 2’	Prinzipalbass 16’
Prinzipal 8’	Geigenprinzipal 8’	Konzertflöte 8’	Subbas 16’
Salizional 8’	Lieblich Gedackt 8’	Prinzipal Amabile 8’	Cello 8’
Doppelflöte 8’	Flûte Octaviante 4’	Aeoline 8’	Posaune 16’ *
Rorflöte 4’	Flautino 2’	Traversflöte 4’	Trompetenbass 8’ *
Mixtur VI fach	Progressio II-IV fach	Harmonia aetheria IV fach
Cornett III-V fach	Clarinette 8’ *	Trompet 8’ *
Trompet 8’ *		Oboe 8’ *
		Vox humana 8’ *

• – głosy językowe

Połączenia:

• I/P
• II/P
• II/P-4’
• III/P
• III/P-4’
• II/I
• II/I-16’
• II/I-4’
• III/I
• III/I-16’
• III/I-4’
• II/II-16’
• II/II-4’
• III-III-16’
• III-III-4′

Tremolo Oberwerk

Tremolo Schwellwerk

Traktura gry: mechaniczna

Traktura rejestrów: elektryczna

Setzer

Zakres: C-a3, C-f1